Bipolar Bozukluk nedir?
Bipolar Bozukluk eski ismiyle manik depresif hastalık, Türkçe’ de iki uçlu ya da iki kutuplu bozukluk olarak bilinen bir duygudurum bozukluğudur. Duygudurum; kişinin yaygın ve sürekli olarak, belli bir zaman diliminde (genellikle bir kaç hafta boyunca) kendisini hissettiği baskın duygu halidir. Depresyonda kişinin duygudurumu çökkündür (mutsuz, elemli), mani döneminde ise yükselmiştir (aşırı neşeli, aşırı mutlu).
Bipolar bozukluk tanısı alan kişi yaşamı boyunca mani, depresyon, hipomani ve karma dönem gibi çeşitli hastalık dönemleri geçirir. Bu hastalık dönemlerinden sadece depresyon ortaya çıktığında bipolar bozukluk tanısı konulamaz.
Bipolar bozukluk Belirtileri nedir? Öncül belirtileri nedir?
Hastalık dönemlerini ele almak gerekirse, mani veya taşkınlık dönemi duygudurumun çok yükseldiği, hastanın aşırı coşkulu olduğu dönemdir. Bu dönemde hastada abartılı önemli düşünceler veya ayağı yere basmayan projeler, kendini olduğundan çok daha yüksekte hissetme, büyüklük düşünceleri, düşüncelerin hastanın zihninde adeta yarışması, kendini aşırı enerjik hissetme, uyku gereksiniminde azalma, hatta uyku gereksinimini inkar etme, sonuçlarını düşünmeden heyecanlı veya eğlenceli faaliyetlere kalkışmak (çok fazla para harcama, aşırı hızlı araba kullanma) görülen belirtilere örnektir.
Diğer yandan depresyon veya çökkünlük dönemi ise yukarıda yazılan durumun tam tersidir. Depresyonda ise hastada mutsuzluk, karamsarlık, umutsuzluk, özgüvende azalma, değersizlik hissetme, abartılı suçluluk veya pişmanlık duyguları, eskiden zevk aldığı faaliyetlerden zevk alamama, iştahsızlık veya uykusuzluk gibi değişiklikler, ölüm ve intihar düşünceleri, bedeninde nedeni açıklanamayan ağrılar ortaya çıkabilir.
Hastalığın seyrinde yeni bir atağın geldiğinin en önemli ipuçlarından biri kişinin daha önceki hastalık dönemleri ortaya çıkarken yaşadığına benzer belirtileri yaşamaya başlamasıdır. Özellikle uykuların bozulması, sinirlilik artışı dikkat edilmesi gereken atak başlangıcı işaretleri olabilir.
Bipolar bozukluk kaç yaşında başlar ve nasıl seyreder?
Bipolar bozukluk, her yaşta başlama olasılığına rağmen, sıklıkla genç erişkinlikte 15-35 yaş arasında ortaya çıkar. Ortalama başlangıç yaşı erkeklerde 18, kadınlarda 20 yaş civarındadır. Bipolar kişilerin yarısı ilk bipolar hastalık dönemini 20 yaşından önce yaşar. Çocukluk ve ileri yaşta başlaması daha seyrektir. Ailesinde bipolar bozukluk tanısı olan kişilerde bipolar bozukluk daha erken yaşta başlar.
Toplumda yaşam boyu görülme sıklığı yaklaşık %1-2 oranındadır. Yani bu oran kabaca ülkemizde 750.000 civarında bipolar kişi olabileceği anlamına gelmektedir. Bipolar bozukluğun sadece kendisinde ya da nadir görüldüğünü düşünen kişiler için bu rakam çok şaşırtıcıdır. Görüldüğü gibi bipolar bozukluk hiç te nadir görülen bir durum değildir.
Bipolar bozukluk genetik midir? Şizofreniden farkı nedir?
Kalıtım Bipolar bozukluğun nedenleri arasında en başta gelir. Bipolar kişilerin ailelerinde bipolar bozukluk oranı oldukça yüksektir. Bipolar kişilerin birinci derece akrabalarında (anne, baba, kardeş ya da çocukları) bipolar bozukluk çıkma riski, genel topluma göre ortalama 10 kat daha fazladır. Fakat yüksek olmasına rağmen, eş hastalanma oranının %100 olmaması genetik geçiş dışında başka etkenlerin de (çevresel, alkol madde kullanımı, kişilik gibi) bipolar bozukluğa neden olabileceğini düşündürür.
Bipolar bozukluk ile Şizofreni belirti ve seyir açısından çeşitli benzerlikler gösterebilmektedir. Özellikle Psikotik özellikli Bipolar Bozukluğun Şizofreniden ayırt edilmesinde bazı zorluklar görülebilmektedir. Bu noktada aile öyküsü ve gidiş özellikleri önemli ipuçları sağlamaktadır. Bipolar Bozukluk genellikle ataklar halinde gelen fakat ataklar arasındaki dönemlerde kişinin iyi ve sosyal açıdan uyumlu olabildiği bir hastalıktır. Şizofrenide ise hastalık genellikle süreğendir, zaman zaman kısmi düzelmeler olsa da Şizofrenik rahatsızlığın izleri belirtilerin düzelme dönemlerinde de tam geçmez ve hastalar hastalık öncesi iyilik durumlarına tam dönememektedir.
Tedavisi nasıl olmalıdır?
İki uçlu bozukluğun belli bir tedavisi yoktur, her hastaya göre doktoruyla ortaklaşa olarak bir tedavi programı hazırlanır.
Duygudurum Dengeleyicileri (Mood Stabilizatörler):Bu ilaçlar hem bipolar bozukluğun akut (alevlenme) döneminde, hem de yeni hastalık dönemlerinin engellenmesi, yani koruma tedavisinde uzun süreli olarak kullanılır.
Bu tedavi programında ilaç tedavisi yanı sıra yaşamın düzene sokulması, kötü beslenme ve alkol madde kullanım alışkanlıklarından uzaklaşma, pozitif düşünme ve davranma becerilerini geliştirme, stresle başa çıkma stratejilerini öğrenme, hastalığın seyri konusunda ayrıntılı bilgiye sahip olma bulunmaktadır.
İlaç tedavisi olarak tercih edilen ilaçların başında lityum gelirken, ayrıca valproat, karbamazepin gibi antiepileptikler, antipsikotikler kullanılabilmektedir.
Mevsim geçişlerinde hastaya olabildiğince yakın olmakta yarar vardır. Hastanın uyarıcı belirtilerini yakından takip etmelidir. Bu dönemde hastanın alkol ve diğer uyuşturucu maddelerden uzak durması gereklidir. Mutlaka uyku düzenini korumalı, gece uykusuna özen göstermelidir. Günde sekiz saat uyumak kadar bu uykuyu gece almak da gereklidir. Hasta taşkınlaşmaya başladığı takdirde, hızla yakınlarına ve doktoruna ulaşmalıdır. Hastalığın tırmanmasını beklemek hastalığın kontrolünü çok zorlaştırır. Erken müdahale tedavi yanıtını arttırır. Ayrıca yine bu mevsimde taşkınlaşma riski nedeniyle kredi kartlarını hastadan uzak tutmak, araba anahtarını kontrollü vermek, ilişki kurduğu arkadaşlarını takip etmek olası zararları engeller.
Bu dönemde uyarıcı belirtiler arasında: Az uyuma veya uyumama isteği, etrafı rahatsız edecek davranışlarda bulunmak, çok sayıda düşüncenin zihinde uçuşması, aşırı konuşkanlık, kolayca heyecanlanmak veya huzursuz hissetme, pervasızca para harcamak ,kilonuzda ve iştahınızda aşırı düzeyde değişiklik bulunmaktadır.